فالگیری از جمله جرایمی است که در اکثر مناطق کشور به ویژه در شهرهای بزرگ رواج دارد و براساس قانون نیز مجازات سنگینی برای عاملان آن تعیین شده است.

نگاهی اجمالی به صفحات حوادث روزنامه ها نشان میدهد، فالگیری یک معضل اجتماعی است که افراد و خانواده های زیادی قربانی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آن می‌شوند. کلاهبرداری رمالان و فال گیران نه تنها هزینه های  هنگفتی را با شیوه هایی نظیر فالگیری، دعانویسی، جادوگری و کف بینی بر افراد تحمیل میکند، بلکه در موارد بسیار، کانون گرم خانواده ها را نیز متلاشی میسازد.

برخی گزارشها نشان میدهد حدود 5 درصد ازطلاق‌ها با موضوع فالگیری و جادوگری در جامعه ارتباط دارد. علاوه بر این، جرایم متعدد  دیگری مانند سوءاستفاده جنسی،کلاهبرداری و سرقت نیز توسط رمالان رخ میدهد و پرونده های بسیاری در این زمینه درمحاکم دادگستری به ویژه در شهرهای بزرگ تشکیل شده است.

نوشتن نسخه های خوشبختی، فروش مهره و روغن مار، بختگشایی با نعل اسب،پیدا کردن دزد با آینه بینی ویافتن کار پر درآمد برای مشتریان و حتی درمان برخی بیماریهای صعب العلاج از جمله شیوه های رمالان است که با فریب افراد ساده دل،گاه بازار پررونقی را نیز برای خود ایجاد میکنند. برخی از فالگیران حتی دارای دفتر و تشکیلات و منشی هستند و مبالغ گزافی را از مردم میگیرند تا مشکلات آنان را رفع کرده یا آینده آنها را پیش بینی کنند. گاهی حتی این سادگی تا جایی پیش میرود که افراد مراجعه کننده خود را در معرض تعرض شیادان بخت گشا و آیندهنگر قرار میدهند و بعد دست به دامان قانون میشوند. این افراد سودجو مستقیما کانون خانواده و باورهای مردم را هدف گرفتهاند. در اینزمینه علاوه برضرورت فرهنگسازی برای مردم، ضرورتهای وجود قانون مشخص و مدون برای برخورد با سوء استفاده کنندگان از ناآگاهی مردم غیرقابل انکار است.

براساس قانون مجازات فعلی کشور برای برخورد با رمال و جنگیر و ...مجازاتی برابربا کلاهبرداری درنظر گرفته شده است و پلیس و دستگاه قضا براساس آن با این افراد که ازایمانهای ضعیف و درماندگی افراد سوء استفاده میکنند، برخورد میکند.

نگاهی حقوقی به بحث فالگیری

در این زمینه برخی کارشناسان حقوقی بر این باورند که عزم جدی برای برخورد با دعانویسها وجود ندارد.

براساس ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس وکلاهبرداری،هرکس کاز راه حیله و تقلبمردم را به داشتن اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار کند و به یکی از این وسایل وجوه و اموال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد به مجازات مقرر محکوم میشود.

طبق این قانون افرادی که به این پدیده مذموم دست بزنند محاکمه و مجازات میشوند. هرچند براساس رویه معمول، برخی قضات از ماده 2 قانون مارالذکر استفاده کرده و رفتار مرتکبین اینگونه اعمال را منطبق با عنوان مجرمانه تحصیل مال از طریق نامشروع میدانند.

برخی هم معتقدند در قانون مجازات اسلامی فعلی عناوین مجرمانه تحت عنوان رمالی، دعانویسی و فال گیری وجود ندارد، اما قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس مصوب 1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام با وجود مواد 588 به بعد قانون مجازات در خصوص کلاهبرداری همچنان به قوت خودش باقی است.

با استناد به قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس، ماده یک این قانون میگوید: هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به امیدها و اتفاقات واهی فریب دهد و یا مسایل و حوادثی را پیش بینی کند، کلاهبرداری است و وسایل بکار گرفته از سوی آنها وسایل متقلبانه است.

مجازات قانونی جرم فالگیری

فالگیری از جمله جرایمی است که از 66 سال پیش به وضوح در قوانین کیفری کشور از آن سخن به میان آمده اگرچه مجازات آن در طول دورههای مختلف با تغییراتی همراه بوده است.

مطابق قانون مصوب سال 1324، هرگونه اقدام به رمالی، جن گیری و فالگیری جرم محسوب میشود و مطابق بند 18 ماده 3 آیین نامه همین قانون، فرد یا افرادی که از طریق رمالی و پیشگویی در منزل یا مغازه اقدام به فریب مردم کنند و این کار را به عنوان کسب و پیشه خود قراردهند مرتکب جرم شده و قانون برای این افراد مجازات یک تا 7 سال حبس و جزای نقدی را پیشبینی کرده است.

علاوه بر این، موضوع رمالی و مجازات آن از ابعاد دیگری نیز در قوانین جزایی کشور قابل بررسی و پیگیری است و قضات دادگاههای کیفری معمولا افراد متهم به رمالی و فالگیری را با استفاده از قوانین مربوط به کلاهبرداری و تحصیل مال نامشروع مجازات می کنند و اگر این افراد جرم مستقل دیگری نیز مرتکب شده باشند به مجازات آن جرم محکوم میشوند.

قضات دادگاههای کیفری بعضا با استناد به ماده 2 قانون تشدید مجازات مرتکبان اختلاس، ارتشا و کلاهبرداری که در مورد تحصیل مال به طریق نامشروع است، رمالان و فالگیران را مجازات میکنند.

بر اساس این ماده، هر مالی که از طریق غیر مشروع به دست آمده باشد یا مشروعیت قانونی و شرعی نداشته باشد، مرتکب آن مجرم شناخته میشود و مجازات آن سه ماه تا دو سال حبس یا جریمه نقدی دو برابر مال به دست آمده است.

همچنین بر اساس ماده یک قانون یادشده، هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع بترساند و از این طریق مالی تحصیل کنند کلاهبردار محسوب میشود و علاوه بر رد اصل مال صاحبش به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم خواهد شد.

به گفته نداسادات پاک نهاد، وکیل دادگستری، از نظر قانون، رمالی ، کف بینی و فال گرفتن، امیدوار کردن مردم به امور غیر واقعی و واهی است. چرا که فرد پیشگو با حیله و فریب مخاطب خود را امیدوار میکند و از آینده خبر میدهد. از این راه مال وی را می برد و برای انجام این کار هم یک سلسله صحنه سازیها و مانورهای متقلبانه انجام میدهد. پس در نتیجه این فرد کلاهبردار محسوب میشود .

وی معتقد است: برای اینکه فالگیری یا دعانویسی ، کلاهبرداری تلقی شده و مورد پیگرد قانونی قرار بگیرد سه شرط "متقلبانه بودن وسایلی که از آنها برای اغفال دیگران استفاده میشود"، " اغفال شدن و فریب خوردن قربانی که مستلزم عدم آگاهی وی نسبت به متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده مجرم است" و "پرداخت مال یا وجه نقد" باید با یکدیگر جمع شود.

این وکیل دادگستری در عین حال میگوید: فالگیری و جادوگری به عنوان جرم مستقل در قوانین کنونی شناخته نشده است.

اما علی نجفی توانا، جرم شناس عقیده دارد در مورد رمالی اگرچه میتوان به قانون 1324 استناد کرد، اما معمولا زمانی که رمالی منجر به تحصیل مال نامشروع بشود، متهم تحت عنوان کلاهبردار تحت پیگرد قرار میگیرد و ماده یک قانون تشدید مجازات ارتشا و کلاهبرداری، در مورد او اعمال میشود که حبس و جزای نقدی است.

برای ایجاد وحدت رویه در این زمینه، لایحه جدید قانون مجازات اسلامی که اکنون مراحل نهایی تصویب خود را مجلس شورای اسلامی میگذراند نه تنها رمالی، بدعت در دین و فالگیری را به وضوح جرم شناخته است، بلکه مجازات آن را نیز افزایش داده و برای مرتکب آن، اعدام تعیین کرده است.

نظر مراجع تقلید درباره رمالی

در پی افزایش این دست مسائل خرافی در جامعه مراجع تقلید به صدور نظراتشان در این زمینه پرداختند. در دیدگاه رهبر معظم انقلاب، "مراجعه به رمالها و فالگیرها جایز نیست ولى دعا نویسى اگر بر مبناى دعاهاى وارده از معصومین «علیهم السلام» باشد اشکال ندارد. "

در نظر آیتالله ناصر مکارم شیرازی نیز "نوشتن دعاهایی که از حضرات معصومین (علیهم السلام) رسیده و در کتب معتبر موجود است، اشکالی ندارد. ولی دعا نویسی حرفهای، که شغل افراد سودجوست، صحیح نیست و غالب کتابهایی که به آن استناد میکنند، اعتباری ندارد. این امر اگر چه ممکن است ولی شرعا جایز نیست، و بسیاری از مدّعیان آن افرادی دروغگو یا خطاکارند و فال گیری از خرافات است و گرفتن پول برای گرفتن فال جایز نیست. "

آیت الله صافی گلپایگانی تصریح کرده است: " نوشتن دعاهایی که با دلیل معتبر از ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده و اجرت گرفتن در مقابل آن، اشکال ندارد ولی مراجعه به فالگیرها یا دعانویسانی که به صورتهای مختلفه از منابعی که اعتبار شرعی ندارد نقل میکنند یا مینویسند جایز نیست و پول گرفتن اینگونه اکل مال به باطل و حرام است. والله العالم "

آیت العظمی سیستانی نیز تاکید دارد: "مراجعه به دعانویس اشکال ندارد ولی سحر و جادو جایز نیست" ، سحر و جادو از محرمات و معاصی کبیره است و جایز نیست"

شفاف سازی، آشتی دادن دین و عقل در میان عوام، بسط و توسعه خردورزی و ایجاد بستر مناسب برای تنویر افکار عمومی از مهمترین راهکارهای مقابله با ادامه روند اقبال مردم به این نوع خرافه گراییها است.

در مجموع، به نظر میرسد برای مقابله با رمالان و فالگیران در جامعه خلاء قانونی نداریم اما کارشناسان معتقدندمجازات قانونی به تنهایی برای کاهش این جرم کافی نیست و تقویت اعتقادات دینی و ارتقای سطح فرهنگی جامعه نقش موثری در کاهش جرم رمالی و فالگیری خواهد داشت، امری که همت بیشتر علمای دینی، مراکز آموزشی و رسانههای گروهی را میطلبد.

خرافه گرایی ریشه در جهل و ناآگاهی دارد و مادامی که این جهل ریشه کن نشود، دکان رمالان و دعانویسان از بین نمیرود. هرچند تحصیلات و طبقه اجتماعی فرد میتواند در افزایش آگاهی وی نقش موثری ایفا کند، اما آگاهی صرفا ناشی از رفاه اجتماعی و سواد نیست و گواه این امر رواج قابل توجه خرافه در میان جوانان تحصیل کرده و متعلق به طبقه مرفه جامعه است.